Kaynakların Tanımı ve Oluşumu

Kaynakların Tanımı ve Oluşumu

Yeraltısularının, doğal olarak, yer yüzüne çıktıkları alanlara kaynak denir. Yeraltısularının doğal yollardan yeryüzüne çıkmalrı, su tablasının topografya yüzeyi tarafından kesilmesi yoluyla olabileceği gibi artezyen kaynaklarında olduğu şekilde, tutuklu yeraltısularının kendilerine ulaşan kırık veya fay düzlemleri boyunca yükselmeleribir  yolu ilede olabilir.

Kaynak Tipleri

1- Akifer Tiplerine Göre Kaynaklar

a) Serbest Akifer Kaynakları:

Bu kaynaklar suları serbest akiferlerden gelerek yeryüzüne çıkan, diğer  bir ifade ile, suları serbest yeraltısularından oluşmuş kaynaklardır. Serbest akiferler asıl yeraltısuyunu taşıyan akiferlerdir. Bu su, akifer tipi açısından serbest yeraltısuyu ismini alır ve yüzeyini su tablası meydana getirir. Bu su tablasının topografya yüzeyi ile kesişmesi ve dolayısıyla suların yeryüzüne çıkması sonucunda serbest akifer kaynakları oluşur. Bu gibi yerler genellikle dağ, sırt ve tepelerin yamaçlarına denk gelir. Bu kaynaklara yamaç kaynakları da denir.

b) Tünemiş Akifer Kaynakları:

Bunlar, suları tünemiş akiferlerden gelen veya tünemiş yeraltısuyundan oluşan kaynaklardır. Tünemiş yeraltısuyu tablasının topografya yüzeyi tarafından kesilmesi sonucunda tünemiş akifer kaynakları veya tünemiş yeraltısuyu kaynakları oluşur.

c) Artezyen Kaynakları:

Suları tutuklu akiferlerden gelen kaynaklardır. Geçirimsiz tabakalar arasında bulunan bu tip yeraltısuları, basınç altında olduklarından, tektonik olaylar sonucu meydana gelen kırık hatları boyunca yüzeye yönelirler. Suların yeryüzüne çıkacakları noktanın seviyesi tutuklu yeraltısuyu tablasından daha aşağı ise suyun çıkışı fışkırma ile olur. Bu tipkaynaklara artezyen kaynağı denir.

Karstik Kaynaklar

Karstik sahalarda, kalkerlerin çatlak, yarık, düden (ponor, subatan, suyutan), obruk (aven, jama) gibi boşluklarından yeraltına sızan suların, gerek derin kısımlarda yer alan ve kalkerlerin erimesine bağlı olarak meydana gelen nispeten geniş su yollarında, gerekse, herhangi bir geçirimsiz zon üzerinde toplanmaları ve sonra yeryüzüne çıkmalarıyla meydana gelen kaynaklardır. Genellikle yüksek akımlı olan karstik kaynakların bu yolla oluşanlarına eksürjans denir. Karstik sahalardaki yüksek akımlı kaynaklardan bir kısmı ise, yerüstünde akan akarsuların düden, obruk gibi doğal boşluklardan yeryüzüne çıkmaları sonucu meydana gelirler. Bu tür kaynaklara resürjans kaynağı adı verilir. Bu tip bol akımlı kaynağı ifade etmek için voklüz kaynağı terimi kullanılmaktadır.

Karstik kaynakların bir kısmının suları yeryüzüne aralıklı olarak çıkar. Bu tür karstik kaynaklara aralı kaynaklar denilmektedir.

Fay Kaynakları

Yeraltısularının kırılma ve faylanmalara bağlı olarak yeryüzüne çıktıkları kaynaklardır. Artezyen kaynaklarında açıklandığı gibi, tutuklu yeraltısuyu, kendisine ulaşan bir kırık veya fay düzlemi varsa, bu düzlem boyunca yol bularak yüzeye çıkabilir.

Akımlarına (debilerine) Kaynaklar

Kaynaklar akımlarına göre değişiklik gösterirler. Akım miktarı çok az olan cılız kaynaklar olduğu gibi debileri çok yüksek olan kaynaklarada rastlanmaktadır.

Kaynağın Adı                                          Yeraldığı Arazi                                 Ortalama Akım (m/gün)

Malade (Idaho)                                         Volkanik arazi                                 2.761.000

Silver (Filedelfiya)                                       Karstik arazi                                 1.976.000

Kırkgöz (Antalya)                                       Karstik arazi                                  1.296.000

Sheep Bridge (Oregon)                               Volkanik arazi                                791.000

Sıcaklıklarına Göre Kaynakalar

Kaynak sularının bir kısmı soğuk, bir kısmı ise ılık veya sıcaktır. Suları ılık veya sıcak olan kaynaklar sıcak kaynak veya termal kaynak olarak adlandırılır. Sıcak kaynakların büyük bir kısmının kökenini meteorik kaynaklar oluşturur. Bu sular yer yüzeyinden yerin derinliklerine sızmışlar ve orada temas ettikleri sıcak kesimler vasıtası ile ısınmışlar ve daha sonra yüzye çıkmışlardır.

Sıcak kaynakların bir kısmında sıcaklık kaynama noktasının çok altındadır. Buna karşılık gayzer adı verilen kaynakların suları kaynama noktasının çevresindedir. Sıcak su kaynaklarının bir kısmında sıcaklık yıl boyunca sabit değer gösteri.

Suyun Çıkış Tarzına Göre Kaynaklar

Gayzerler suları aralıklı ve kuvvetle fışkırarak çıkan sıcak kaynaklardır. Gayzerlerde, yeraltısuyunun içinde toplandığı doğal kuyu, düşey doğrultuda sıralanmış ve birbirlerine dar kanallarla bağlanmış nispeten geniş bölümlerden meydana gelir. Kuyunun çeşitli derinliklerinde yeralan suyun kaynama noktaları birbirinden farklıdır. Basınç arttıkça suyun kaynamsı için daha yüksek bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bu nedenle derinde yer alan bölümlerin içindeki sular daha büyük bir basınç altında oldukların suları daha geç yüzeye çıkar. Sonuçya en üst bölümdeki su önce kaynar ve buhar basıncı nedeni ile kuyunun ağzına yükselir.