EKONOMİK FAALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI VE NÜFUSUN SEKTÖREL DAĞILIMI

EKONOMİK FAALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI VE NÜFUSUN SEKTÖREL DAĞILIMI

       Ekonomi: İnsanların geçimlerini sürdürmek ve daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak için yaptıkları her türlü üretim, dağıtım, pazarlama ve tüketim faaliyetlerinin ilke ve yöntemlerini inceleyen bilim dalıdır.

       Ekonomik Coğrafya: Ekonomik faaliyetlerin yeryüzündeki dağılışı ve dağılışın bölgeden bölgeye gösterdiği farklılıkları ve farklılıkların nedenleri ve insan yaşamına etkilerini açıklayan bilim dalıdır.

EKONOMİK FAALİYETLERİN SINIFLANMASI:

İnsanlar geçimlerini sürdürmek için ve ihtiyaçlarını karşılamak için çalışmak zorundadır. Çeşitli iş ve mesleklerde çalışan insanların mesleklerinin içinde bulunduğu ekonomik etkinlikler içinde yer alırlar.

       Ekonomik etkinlik( faaliyet): İnsanın yaşamak ve yücelmek için giriştiği her türlü iş ve bunun sonucunda elde ettiği her türlü ürün akla gelir. Üretim, tüketim ve dağıtım ile ilgili her türlü faaliyet ekonomik faaliyet olarak değerlendirilir.Buna göre avcılık, balıkçılık, tarım, hayvancılık, ormancılık, en ilkelinden en gelişmişine kadar sanayi faaliyetleri, inşaat, ulaşım, ticaret, turizm vb. işlerin akla gelmesi gerekir.

 Günümüzde ekonomik faaliyetler birincil, ikincil, üçüncül olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmalar ekonomik faaliyetlerin kökenlerini dikkate alarak yapılan sınıflandırmalardır.

A-Birincil ekonomik faaliyetler: Tarım, orman, maden ve hayvancılık gibi doğadan doğrudan yararlanmaya dayalı faaliyetleri içerir. ( Topraktan ve denizden elde edile)

B-İkincil ekonomik faaliyetler: Hammaddenin işlenerek değiştirilmesi, yeni hammadde veya ürün elde edilmesine dayalı sanayi faaliyetlerini içerir. ( hammaddenin işlenerek değerli ürünlere dönüştürüldüğü sanayi faaliyetleridir.

C-Üçüncül ekonomik faaliyetler: Hizmete dayalı ekonomik faaliyetleri içerir. Turizm, bankacılık, eğitim, sağlık, bankacılık, ulaştırma, haberleşme vb. faaliyetlere denir.

Günümüz bilgi iletişim teknolojilerine bağlı olarak oluşan ve araştırma, geliştirme ve karar verme ile ilgili faaliyetleri kapsayacak şekilde dördüncül ve beşincil sektör sınıflandırması yapılarak ekonomik faaliyetler beş kategoride toplanmaktadır.

     Sanayi Sektörü: Her türlü tarımsal ve hayvansal ve madensel hammaddeleri işleyerek bunlardan doğrudan doğruya kullanılır maddeler ve eşyalar meydana getirme faaliyetlerdir.

     Örnek: Şekerpancarı veya kamışından şeker elde etmek, Pamuk, keten, yün gibi liflerden dokuma yapmak, topraktan çıkarılan madenlerden kullanılan her türlü alet ve araç yapımı gibi.

     Tarım Sektörü: İnsanların topraktan çeşitli bitki ve ürünleri elde etmesi ve yine çeşitli evcil hayvanları yetiştirip beslemesi ve bunlardan ürünler alıp değerlendirmesi faaliyetidir.

         Başlıca tarım teknikler:

         A. İntansif (Yoğun) Tarım: Modern tarım metodu olarak da bilinir. Nüfus yoğunluğunun fazla, tarım alanlarının sınırlı olduğu ülkelerde ve bölgelerde gelişmişlik derecelerine göre uygulanır. (Hollanda, Belçika, Almanya, İsrail, Japonya, vb.)

Bu metotla, birim alandan en yüksek verim elde etme amaçlanır. Bunun için sulama, gübreleme, tohum ıslahı ve makine kullanımı gibi verimi artıran tüm yöntemler uygulanır. Üretimde yıllar arasında çok farklılıklar olmaz. Elde edilen verim ve gelir fazla olur.

        B. Ekstansif (Yaygın) Tarım: Tarım alanlarının geniş, nüfus yoğunluğunun fazla olmadığı ülkelerde ve bölgelerde yaygın olarak kullanılan metodudur. (Arjantin, Kanada, Brezilya, Hindistan vb.) Bu metot uygulanırken toprak yoğun bir şekilde işlenmez. İklim şartlarına göre, verimde değişiklik olabilir. Daha çok tahıl ürünleri yetiştirilir.

        C. Nadaslı (Kuru) tarım: Buna ilkel tarım metodu da denir. Yağışların yetersiz olduğu ve sulama yapılamayan sahalarda uygulanır. Topraklardan iki yılda bir ürün alınır. Ürün ekilemeyen yıllarda toprak sürülür, havalandırılır. Böylece su depolaması ve mineral zenginleşmesi sağlanır. Türkiye’de en fazla, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde uygulanır. Karadeniz kıyılarında ise, yağışlı iklimden dolayı nadas tarımına ihtiyaç yoktur.

       Hizmetler Sektörü: Elektrik, gaz ve su, inşaat ve bayındırlık işleri, toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller, ulaştırma, haberleşme ve depolama, mali kurumlar, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları, yardımcı iş hizmetleri, toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler, (eğitim, sağlık, din,) 

NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYETLERE GÖRE (SEKTÖREL)DAĞILIMI:

     Nüfusun ekonomik faaliyetlere dağılımı ülkelerden ülkelere ve ülkeler içinde de zamana göre değişmektedir.

     Çalışan nüfusa etkin nüfus denir. 15–64 yaş arasındaki nüfus, çalışma çağındaki nüfusu (etkin nüfusu) oluşturur. Gelişmiş ülkelerde çalışma yaşı daha yüksektir ve çalışma çağındaki nüfusun tümü etkindir. Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde ise nüfusun büyük bölümü tüketici durumdadır.

      Çalışan nüfusu oluşturan bireyler, geçimlerini sağlamak için çeşitli işlerde çalışır. Kimisi çiftçilik yapar. Kimisi ayakkabı satıcısıdır. Kimisi memurdur. Kimisi serbest doktor olarak çalışır ya da avukattır. Bazıları ihracatla uğraşır, birilerinin atölye ya da fabrikası vardır.

 

       Bütün bu uğraş alanları meslekleri oluşturur. Her meslek sahibi, bir ekonomik faaliyet koluna bağlı olarak çalışır. Sözgelimi bir işçi, eğer bir çiftlikte çalışıyorsa ekonomik faaliyet kolu birincil faaliyet, bir fabrikada çalışıyorsa ekonomik faaliyet kolu ikincil faaliyet, bir nakliyat ambarında çalışıyorsa ekonomik faaliyet kolu üçüncül faaliyettir. Görüldüğü gibi, burada belirleyici olan, bireysel meslek değil, çalışılan yerin, içinde yer aldığı ekonomik faaliyet koludur.   

      Genel olarak gelişmemiş ülkelerde birincil faaliyetler fazla olup, ikincil ve üçüncül faaliyetlerde çalışan insan sayıları azdır. Örneğin, ABD, İngiltere, Almanya, İsveç, Norveç, Japonya, Fransa, İtalya, gibi ülkelerde birincil faaliyetler az yer tutup, İkincil ve özellikle de üçüncül faaliyetler en fazla orana sahiptir. Buna karşın Mali, Somali, Nijerya, Çin, Bangladeş, Etiyopya, vb ülkelerde ise nüfusun en çok geçim sağladığı etkinlik birincil faaliyetlerdir. İkincil ve özellikle de üçüncül faaliyetler az yer tutar.

       Gelişmekte olan ülkelerde birincil faaliyetler azalırken, ikincil ve üçüncül faaliyetler artmaktadır.

       Bir ülkede tarımda çalışan nüfusun oranı çok az ise o ülke gelişmiş demektir. Tarımda çalışan nüfus oranı fazla ise geri kalmış demektir.

                    Nüfusun bu sektörlere dağılımı ülkenin gelişmişlik durumunu gösterir.

Ülke	Birincil faaliyet(Tarım)	İkincil faaliyet (Sanayi)	Üçüncül Faaliyetler (Hizmetler)
Gelişmiş	% 10 (Çok az)	% 30 (Fazla)	% 60 (Fazla)
Gelişmekte olan	% 50 (fazla)	% 15–20 (az)	% 30–35 (az)
Gelişmemiş	%  90 (çok fazla)	% 5 çok az	% 5 (çok az)

            

       Ülkemizde Nüfusun sektörlere dağılımı:

          1-)  Ülkemizde nüfusun geçimini sağladığı sektör birincil faaliyetlerdir. Tarımsal faaliyetlerle uğraşanların oranı; sanayileşme, hizmet sektörünün gelişmesi ve kentleşme ile azalmıştır. Buna rağmen halen nüfusumuzun yarısından çoğu geçimini tarım kesiminden sağlamaktadır. Kırsal kesimdekilerin yanında bazı şehirlerde yaşayan nüfusun bir bölümü de halen tarım ile uğraşmaktadır. Nüfusumuzun büyük bir bölümü, halen tarım kesiminde çalışmaktadır. Kırsal kesimde oturanların oranı % 44, tarımla geçinenlerin oranı yaklaşık % 54'tür. Bu durum kentlerde oturan nüfus içinde de önemli bir bölümünün halen tarımla uğraştığını göstermektedir.

        2000 yılı rakamlarına göre ülkemizdeki 25,9 milyon çalışan nüfusun % 48,4’ü yani yaklaşık 12,5 milyonu tarım sektöründedir. Zaman içerisinde tarımla uğraşanların sayısı ve oranı sanayileşme, kentleşme ve hizmet sektörünün gelişmesi ile azalmıştır.

        Tarım sektöründe çalışanların oranı 1927de %77,4 iken,1980de %59,9 a,2000 de %48,4e düşmüştür. Bu rakamın gelecekte de düşmesi beklenmektedir.

       2-)  Çalışan nüfusun fazla olduğu ikinci sektör üçüncül faaliyetlerdir. Bu sektör tarım ve sanayi dışındaki çok çeşitli iş kollarını (ticaret, ulaşım, haberleşme, eğitim vb.)kapsar. 1955de %8,5 olan bu oran 1980de %27,8 e,2000 de %38,6’ya yükselmiştir. Ülkemizde sanayi yeterince gelişmediği için kırsal kesimden ve tarımdan ayrılan nüfusun çoğu hizmetler sektöründe toplanmıştır.

        Hizmet sektöründeki yığılmanın temel nedeni: Sanayileşme hızının yeterince yüksek olmamasıdır. Kırdan kente gelen nüfusun çoğu sanayi sektöründe iş bulamayınca hizmet sektörüne yönelmiştir. Kırsaldan gelenlerin bir kısmı da seyyar satıcılı, simitçilik vb, işlerde çalışmaktadır. Gelir düzeyi düşük olan bu iş gücüne de MARJİNAL İŞ GÜCÜ denir.

         3- Nüfusumuzun en azı ( % 12,9’ u) ikincil faaliyetlerde çalışır. Sanayi temel üretici sektördür. Ekonominin gelişebilmesi için sanayi sektöründe çalışanların tarımda çalışanlardan çok olması gerekir. Gelişmiş ülkelerde sanayide çalışanların oranı ı % 30'lar civarındadır. Yaklaşık olarak dağılım %60 hizmetler,%30 sanayi,%10 tarım şeklindedir. Ülkemizde temel üretici sektör olan sanayi, yeterince gelişmediğinden tarım sektöründen kopan nüfusu gerektiği oranda kendine çekememiştir. Bu nedenle ülkemizde sanayi sektöründe çalışan nüfus oranı düşüktür.

         4- Ülkemizde nüfusun sektörlere dağılımı sürekli değişmektedir. Ülkemizde tarımsal nüfus azalırken sanayi ve hizmetler sektörü gelişmektedir.  Ülkemizde sanayide çalışanların oranı 1955 de %8,2 iken 2000de %12,9 a çıkmıştır. Yıllar içinde sanayide çalışanların oranı artmıştır. Ancak bu artış istenilen düzeyde değildir.

            5-) Ülkemizde nüfusun ekonomik faaliyetlere dağılımı bölgelere göre farklılık sunar. Marmara, Batı Karadeniz, İzmir, Çukurova çevresinde, İç bölgelerde Ankara, Konya, Kayseri, Kırıkkale, G. Antep, Denizli gibi alanlarda sanayi nüfusu daha fazladır.

           

       Gelişmemiş Ülkelerin Nüfus Özellikleri

        1-Nüfus atış hızı yüksektir, genç nüfus oranı faz­ladır. 

        2- Şehirleşme oranı çok yüksek değildir.

        3-Tarım önemli bir geçim kaynağıdır.                        

        4-Bebek ölüm oranı yüksektir.

        5-Yaşam standardı düşük, yaşam süresi kısadır.         

        6-Okuryazar oranı düşüktür.

      7-Kişi başına düşen milli gelir azdır.                        

      8-İhracatta sanayi ürünlerinin payı azdır.

      9-Çalışan nüfusun yaş ortalaması düşüktür..

 Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Özellikleri

       1-Nüfus artış hızı düşüktür, genç nüfus oranı azdır.        

       2-Nüfusun büyük kısmı kentlerde yaşar.

     3-Tarım dışı sektörler gelişmiştir.                                   

       4-Bebek ölüm oranı düşüktür.

     5-Yaşam standardı yüksek, yaşam süresi uzundur.            

       6-Okuryazar oranı yüksektir.

     7-Kişi başına düşen milli gelir fazladır.                         

       8-İhracatta sanayi ürünlerinin payı fazladır.

     9-Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksektir.                

      10-Çalışan nüfus içinde nitelikli işçi payı yüksektir.

      11-Nüfusun büyük kısmı tarım dışı sektörlerde çalışır.